تفاوت روغن گیربکس و واسکازین
روغن واسکازین عمدتاً برای گیربکسهای دستی و سایر اجزای سیستم انتقال قدرت استفاده میشود، در حالی که روغن گیربکس (Transmission Fluid) معمولاً در گیربکسهای اتوماتیک کاربرد دارد. هر دو نوع روغن با هدف کاهش اصطکاک، جلوگیری از سایش قطعات و تحمل دماهای بالا طراحی شدهاند، اما انتخاب نوع مناسب روغن به نوع سیستم انتقال قدرت و شرایط کاری خودرو بستگی دارد.
نقش اصلی واسکازین یا روغن گیربکس
واسکازین (Gear Oil) یکی از مهمترین و حیاتیترین مایعات در سیستم انتقال قدرت خودرو است. نبود یا کاهش این روغن میتواند باعث اختلال کامل در عملکرد گیربکس و حتی آسیبهای جدی به دندهها شود.
وظیفه اصلی واسکازین ایجاد یک لایه روان و محافظ بین قطعات فلزی گیربکس است تا از تماس مستقیم و سایش آنها جلوگیری کند. این روغن چند نقش کلیدی در گیربکس ایفا میکند:
- کاهش اصطکاک و سایش بین چرخدندهها
- جلوگیری از زنگزدگی و خوردگی قطعات داخلی
- کمک به خنککاری و روانکاری سیستم گیربکس
در نتیجه، وجود واسکازین باکیفیت و در سطح مناسب باعث افزایش طول عمر گیربکس و عملکرد نرم و بیصدا در هنگام تعویض دنده میشود.
نکته مهم اینکه تفاوت «روغن گیربکس» و «واسکازین» فقط در نام است و هر دو به یک نوع روغن مخصوص برای گیربکس اشاره دارند. هدف اصلی آنها نیز یکی است: حفظ سلامت گیربکس و عملکرد روان سیستم انتقال قدرت.
روغن گیربکس یا Transmission Fluid چیست؟

روغن گیربکس یا بهاصطلاح Transmission Fluid یکی از حیاتیترین مایعات خودرو است که نقش اصلی آن روانکاری، خنککاری و انتقال نیرو در سیستم گیربکس میباشد. این سیال باعث میشود قطعات داخلی گیربکس هنگام کار در دمای بالا و تحت فشار زیاد، بهصورت نرم و بدون اصطکاک عمل کنند.
گیربکس (Transmission) بخشی از سیستم انتقال قدرت خودرو است که نیروی تولیدشده توسط موتور را به چرخها منتقل کرده و با تغییر نسبت دندهها، سرعت و گشتاور خودرو را کنترل میکند. بهطور کلی، دو نوع گیربکس در خودروها وجود دارد:
- گیربکس دستی (Manual Transmission): تعویض دنده توسط راننده انجام میشود.
- گیربکس اتوماتیک (Automatic Transmission): دندهها بهصورت خودکار و بر اساس شرایط رانندگی تغییر میکنند.
هر یک از این دو سیستم به روغن مخصوص خود نیاز دارند:
- در گیربکسهای دستی از روغن دنده (Gear Oil) یا همان واسکازین استفاده میشود.
- در گیربکسهای اتوماتیک از سیال انتقال قدرت (Transmission Fluid) بهره گرفته میشود.
اگرچه هر دو نوع روغن وظیفه روانکاری و محافظت از دندهها را بر عهده دارند، اما از نظر ترکیب شیمیایی، میزان چسبندگی (ویسکوزیته) و عملکرد، تفاوت قابلتوجهی با یکدیگر دارند.
در گیربکسهای اتوماتیک، مجموعهای از چرخدندههای سیارهای، کلاچها و پمپ روغن وجود دارد که برای عملکرد دقیق و نرم به روغنی با ویژگیهای خاص هیدرولیکی نیاز دارند. در واقع، Transmission Fluid علاوه بر روانکاری، وظیفه انتقال فشار هیدرولیک لازم برای تعویض دندهها را نیز بر عهده دارد.
به همین دلیل، استفاده از روغن دنده معمولی در گیربکس اتوماتیک ممنوع است. زیرا روغن دنده چسبناکتر و غلیظتر بوده و میتواند باعث کاهش راندمان، افزایش دمای گیربکس و حتی آسیب به قطعات داخلی شود.
بیشتر بخوانید : معرفی کامل قطعات موتور ماشین
انواع روغن گیربکس و تفاوت کاربرد آنها
روغن گیربکس بسته به نوع سیستم انتقال قدرت خودرو، در دو دسته اصلی تقسیم میشود. هرکدام از این روغنها فرمول شیمیایی، میزان گرانروی (ویسکوزیته) و کاربرد متفاوتی دارند. انتخاب نوع مناسب روغن برای گیربکس، نقش تعیینکنندهای در سلامت قطعات، عملکرد نرم دندهها و طول عمر سیستم انتقال قدرت دارد.
دو نوع اصلی روغن گیربکس عبارتاند از:
1. روغن گیربکس دستی (MTF – Manual Transmission Fluid)
این نوع روغن مخصوص جعبهدندههای دستی طراحی شده است و وظیفه دارد قطعات فلزی مانند چرخدندهها، شفتها و بلبرینگها را روانکاری کند.
عملکرد اصلی MTF شامل موارد زیر است:
- کاهش اصطکاک و سایش بین دندهها
- جلوگیری از زنگزدگی و خوردگی قطعات داخلی
- کمک به خنک ماندن گیربکس در زمان رانندگی طولانی
روغنهای MTF معمولاً چسبناکتر (ویسکوزتر) از روغنهای اتوماتیک هستند تا بتوانند فشار و بار بالای تماس دندهها را تحمل کنند.
2. روغن گیربکس اتوماتیک (ATF – Automatic Transmission Fluid)
این نوع روغن برای گیربکسهای اتوماتیک طراحی شده و علاوه بر وظیفه روانکاری، نقش مهمی در انتقال نیرو و کنترل هیدرولیکی سیستم تعویض دندهها دارد.
ویژگیهای اصلی ATF عبارتاند از:
- انتقال فشار هیدرولیکی برای تعویض نرم دندهها
- روانکاری و خنککاری اجزای داخلی
- جلوگیری از تشکیل کف و رسوب در مجاری روغن
- حفظ ثبات عملکرد در دماهای بالا
در واقع، تفاوت اصلی این دو نوع روغن در ترکیب شیمیایی و وظایف جانبی آنها است. روغن گیربکس دستی تمرکز بیشتری بر روانکاری مکانیکی دارد، در حالی که روغن گیربکس اتوماتیک علاوه بر روانکاری، در فرآیند انتقال نیرو و کنترل دندهها نیز نقش فعال ایفا میکند.
تفاوت گیربکس دستی و اتوماتیک از نظر عملکرد و نوع روغن
هر دو نوع گیربکس وظیفه دارند نیروی تولیدشده توسط موتور را به چرخها منتقل کرده و در عین حال، با تغییر نسبت دندهها، سرعت و گشتاور خودرو را تنظیم کنند. اما تفاوت اصلی میان گیربکس دستی و اتوماتیک در نحوه تعویض دندهها و نوع روغن مصرفی آنهاست. در ادامه، ویژگیها و الزامات روغن در هر سیستم را بررسی میکنیم:
🔹 گیربکس دستی (Manual Gearbox)
در گیربکس دستی، راننده بهصورت مستقیم و با فشردن کلاچ، دندهها را بهصورت مکانیکی درگیر میکند. این فرایند موجب تماس مستقیم و اصطکاک شدید بین چرخدندهها میشود، بنابراین استفاده از روغن دنده با گرانروی بالا برای جلوگیری از سایش، خوردگی و گرمای بیش از حد ضروری است.
ویژگیهای کلیدی روغن گیربکس دستی:
- گرانروی یا ویسکوزیته بالا:
روغن گیربکس دستی نسبت به روغن موتور غلیظتر است تا بتواند فشار زیاد بین چرخدندهها را تحمل کرده و تمام سطوح تماس را بپوشاند. این خاصیت از ساییدگی و شکست دندهها جلوگیری میکند. - مقاومت در برابر حرارت:
این روغن باید در دماهای بالا پایدار بماند و خاصیت روانکاری خود را از دست ندهد. همچنین به انتقال حرارت از دندهها به پوسته گیربکس کمک میکند تا از داغ شدن بیش از حد سیستم جلوگیری شود. - تحمل فشار بالا (EP – Extreme Pressure):
در گیربکس دستی، دندهها تحت فشار و بار مکانیکی شدید قرار دارند؛ بنابراین روغن باید دارای افزودنیهای ضدسایش (Antiwear) و ضد فشار شدید (EP) باشد تا از خوردگی و خرابی قطعات جلوگیری کند.
🔸 گیربکس اتوماتیک (Automatic Transmission)
در گیربکس اتوماتیک، تعویض دندهها بهصورت خودکار و با استفاده از سیستم هیدرولیکی و مبدل گشتاور (Torque Converter) انجام میشود. در این سیستم، روغن نهتنها نقش روانکننده بلکه بخشی از فرآیند انتقال نیرو را بر عهده دارد.
ویژگیهای اصلی روغن گیربکس اتوماتیک (ATF):
- گرانروی پایین و سیالیت بالا:
روغن ATF باید رقیق باشد تا بتواند بهراحتی در مسیرهای هیدرولیکی جریان یافته و فشار لازم برای تعویض دندهها را فراهم کند. - خنککنندگی قوی:
این روغن بهعنوان خنککننده نیز عمل کرده و گرمای تولیدشده در مبدل گشتاور و دندهها را از بین میبرد. به همین دلیل، ترکیبات آن شامل افزودنیهای مقاوم در برابر دمای بالا است تا طول عمر سیستم افزایش یابد. - خاصیت ضدکف (Anti-Foam):
تشکیل کف در روغن میتواند باعث اختلال در فشار هیدرولیکی و عملکرد نامنظم دندهها شود. روغن ATF با افزودنیهای ضدکف ترکیب میشود تا جریان روغن یکنواخت و پایدار باقی بماند.

افزودنیهای اصلی روغن جعبهدنده
برای اینکه روغن جعبهدنده (واسکازین) بتواند در شرایط مختلف دمایی و فشاری عملکردی مطلوب داشته باشد، در زمان تولید، ترکیبات شیمیایی و افزودنیهای ویژهای به آن اضافه میشود. این مواد نقش حیاتی در کاهش سایش، جلوگیری از اکسید شدن، مقاومت در برابر فشار بالا و حفظ روانکاری در سرما دارند. در ادامه با مهمترین افزودنیهای موجود در روغن گیربکس و وظایف آنها آشنا میشویم:
۱. افزودنیهای ضد سایش و فشار بالا (EP – Extreme Pressure)
این ترکیبات وظیفه دارند از تماس مستقیم فلز با فلز جلوگیری کنند تا چرخدندهها و سایر قطعات متحرک دچار سایش یا ترکخوردگی نشوند. افزودنیهای EP با تشکیل یک لایه محافظ مقاوم در برابر حرارت و فشار زیاد، اصطکاک را کاهش داده و باعث افزایش عمر مفید گیربکس میشوند.
💡 اصطلاح EP به معنای “تحمل فشار بالا” است؛ یعنی این افزودنیها باعث میشوند روغن در شرایط سخت و دمای بالا نیز کارایی خود را حفظ کند.
۲. افزودنیهای کاهنده نقطه سیلان (Pour Point Depressants)
در دماهای بسیار پایین، روغن ممکن است غلیظ یا حتی نیمهجامد شود و خاصیت روانکاری خود را از دست بدهد. افزودنیهای کاهنده نقطه سیلان از این مشکل جلوگیری میکنند و باعث میشوند روغن حتی در هوای سرد، روان و قابلجریان باقی بماند. این ویژگی مخصوصاً برای خودروهایی که در مناطق سردسیر فعالیت میکنند بسیار مهم است، زیرا باعث عملکرد آسانتر و سریعتر دندهها در استارت سرد میشود.
۳. افزودنیهای ضد خوردگی و اکسیداسیون (Anti-Corrosion & Anti-Oxidant)
فلزات داخل گیربکس در معرض رطوبت، حرارت و ترکیبات شیمیایی قرار دارند که میتواند باعث زنگزدگی، اکسید شدن یا تغییر رنگ روغن شود. افزودنیهای ضد خوردگی با ایجاد یک لایه محافظ روی سطوح فلزی، از واکنش شیمیایی با اکسیژن و رطوبت جلوگیری میکنند.
بهعلاوه، مواد ضد اکسیداسیون مانع تجزیه روغن در دمای بالا شده و از تشکیل لجن، رسوب یا بوی نامطبوع در گیربکس جلوگیری میکنند. نتیجه نهایی این افزودنیها، افزایش دوام قطعات فلزی و حفظ کیفیت روغن در طول زمان است.
چطور میزان سیال انتقال (روغن گیربکس اتوماتیک) را بررسی کنیم؟

در حالت نرمال، گیربکس اتوماتیک نباید دچار کاهش سطح روغن یا نشتی سیال انتقال (Transmission Fluid) شود. اگر متوجه کاهش سطح روغن یا هرگونه نشتی قرمز رنگ زیر خودرو شدید، باید فوراً خودرو را متوقف کرده و با تعمیرکار متخصص مشورت کنید؛ زیرا ادامه رانندگی در چنین شرایطی میتواند به گیربکس و مبدل گشتاور آسیب جدی وارد کند.
توجه داشته باشید که برخی از خودروهای اتوماتیک فاقد میله اندازهگیری (Dipstick) هستند و در آنها بررسی سطح روغن تنها باید توسط تعمیرکار ماهر و با ابزار تخصصی انجام شود. بنابراین قبل از هر اقدامی، حتماً دفترچه راهنمای خودرو را مطالعه کنید تا از روش صحیح بررسی مطمئن شوید.
در خودروهایی که دارای میله اندازهگیری هستند، مراحل بررسی سطح سیال انتقال بهصورت زیر است:
مراحل بررسی روغن گیربکس اتوماتیک
- خودرو را روی سطح صاف پارک کنید، ترمز دستی را بکشید و موتور را روشن نگه دارید.
- دسته دنده را روی حالت P (پارک) یا در برخی خودروها روی حالت N (خنثی) قرار دهید.
- اجازه دهید موتور به دمای کاری عادی برسد؛ مگر اینکه در دفترچه خودرو نوشته شده باشد بررسی باید در حالت موتور خاموش انجام شود.
- میله اندازهگیری روغن گیربکس (Transmission Dipstick) را پیدا کنید. معمولاً در نزدیکی محل اتصال گیربکس به موتور قرار دارد و ظاهری شبیه میله چک روغن موتور دارد.
- میله را بیرون بیاورید، با دستمال تمیز پاک کنید، سپس دوباره آن را داخل لوله قرار دهید و مجدداً بیرون آورید. دقت کنید که روغن ممکن است داغ باشد.
- سطح روغن روی میله را بررسی کنید. روی میله معمولاً دو علامت وجود دارد: COLD و HOT. اگر سطح روغن پایینتر از علامت “HOT” باشد، باید روغن گیربکس را اضافه کنید.
- در صورت نیاز، با استفاده از قیف مخصوص و باریک، مقدار کمی روغن گیربکس اضافه کنید. پس از هر بار افزودن، سطح روغن را مجدداً بررسی کنید تا از پر شدن بیش از حد جلوگیری شود.
بیشتر بخوانید : گارانتی ایران خودرو چیست و چه تفاوتی با کارت طلایی دارد؟
⚠️ نکات مهم:
- هرگز روغن را روی بخشهای داغ موتور نریزید.
- استفاده از روغن غیرمجاز یا بیش از اندازه میتواند باعث کف کردن روغن و اختلال در تعویض دندهها شود.
- اگر سطح روغن مرتباً کاهش پیدا میکند، احتمال وجود نشتی از کاسهنمد یا رادیاتور خنککننده گیربکس وجود دارد که باید سریع بررسی شود.
زمان تعویض واسکازین (روغن گیربکس دستی)

واسکازین یا همان روغن گیربکس دستی از مهمترین سیالات خودرو است که وظیفه روانکاری دندهها، کاهش اصطکاک و جلوگیری از سایش قطعات فلزی داخل گیربکس را بر عهده دارد. تعویض بهموقع این روغن نقش بسیار مهمی در نرم کار کردن دندهها، کاهش حرارت سیستم انتقال قدرت و افزایش عمر گیربکس دارد.
اگر زمان تعویض واسکازین را پشت گوش بیندازید، ممکن است دندهها به سختی جا بروند، صداهای ناهنجاری از گیربکس شنیده شود یا حتی به مرور زمان، قطعات داخلی آن دچار آسیب جدی و پرهزینه شوند.
⏱ زمان مناسب تعویض واسکازین
زمان دقیق تعویض روغن گیربکس دستی به چند عامل بستگی دارد، از جمله:
- نوع گیربکس: خودروهای دندهای معمولاً به فواصل منظمتری برای تعویض نیاز دارند.
- کیفیت و نوع واسکازین: روغنهای معدنی زودتر فرسوده میشوند، درحالیکه روغنهای سنتتیک عمر بیشتری دارند.
- شرایط رانندگی: رانندگی در ترافیکهای سنگین شهری، مسیرهای کوهستانی یا یدککشی مداوم باعث فشار بیشتر بر گیربکس و کاهش عمر واسکازین میشود.
- شرایط آبوهوایی: در مناطق بسیار گرم یا سرد، روغن زودتر خاصیت خود را از دست میدهد.
به طور کلی تعویض واسکازین هر ۸۰ تا ۱۰۰ هزار کیلومتر توصیه میشود. برخی از تعمیرکاران نیز پیشنهاد میکنند هنگام تعویض دیسک و صفحه کلاچ، واسکازین هم تعویض شود تا گیربکس بهترین عملکرد ممکن را داشته باشد.
📌 نکته: همیشه از واسکازین با گرانروی (ویسکوزیته) و استاندارد توصیهشده توسط سازنده خودرو استفاده کنید، زیرا انتخاب اشتباه روغن میتواند باعث عملکرد نامناسب یا حتی خرابی گیربکس شود.
⚠️ نشانههای رایج نیاز به تعویض یا بررسی روغن گیربکس

🔸 تغییر رنگ روغن
روغن گیربکس سالم معمولاً رنگ قرمز شفاف دارد. اگر رنگ آن به قهوهای تیره یا سیاه تبدیل شده، نشانه اکسید شدن، آلودگی یا کاهش خاصیت روانکاری آن است. در این وضعیت باید سریعا روغن تعویض شود تا از آسیب به چرخدندهها و کلاچهای داخلی جلوگیری گردد.
🔸 بوی سوختگی یا بوی تند غیرعادی
یکی از نشانههای واضح خرابی یا کهنگی روغن، بوی شبیه به سوختگی یا نفت سوخته است. این بو معمولاً به دلیل دمای بیشازحد در گیربکس و کاهش خاصیت خنککنندگی روغن ایجاد میشود. ادامه رانندگی در این شرایط میتواند موجب سوختن صفحات اصطکاکی گیربکس اتوماتیک شود.
🔸 نشتی روغن از زیر خودرو
اگر پس از پارک خودرو متوجه وجود مایع قرمز، صورتی یا قهوهای رنگ زیر گیربکس شدید، احتمال نشتی بسیار زیاد است. معمولاً این نشتی از واشر کارتل، کاسهنمدها یا خطوط خنککننده گیربکس رخ میدهد. بیتوجهی به این موضوع میتواند به کاهش سطح روغن و در نتیجه آسیب جدی به گیربکس منجر شود.
🔸 جا نرفتن یا عملکرد ناهماهنگ دندهها
در گیربکس دستی، سخت جا رفتن دنده یا صدا دادن هنگام تعویض، و در گیربکس اتوماتیک، تأخیر، لغزش یا تغییر ناگهانی دندهها میتواند نشاندهنده پایین بودن سطح روغن یا کاهش کیفیت آن باشد.
📌 نکته مهم: در صورت مشاهده هر یک از این علائم، حتماً سطح روغن گیربکس را بررسی کرده یا خودرو را به تعمیرکار متخصص بسپارید. تأخیر در اقدام میتواند هزینههای تعمیر سنگینی به همراه داشته باشد.
منبع : fotonyadak
جمعبندی تفاوت روغن گیربکس، واسکازین و روغن جعبه دنده
روغن گیربکس، واسکازین و روغن جعبهدنده در اصل همگی یک هدف مشترک دارند: افزایش عمر گیربکس و بهبود عملکرد سیستم انتقال نیرو. تفاوت اصلی میان آنها بیشتر در نامگذاری و نوع کاربرد است. در خودروهای دستی معمولاً از واسکازین (روغن دنده) استفاده میشود، در حالی که در گیربکسهای اتوماتیک، روغن مخصوصی با نام ATF بهکار میرود که علاوه بر روانکاری، در کنترل هیدرولیکی دندهها نیز نقش دارد. انتخاب روغن مناسب طبق استاندارد کارخانه سازنده، چک کردن منظم سطح آن و تعویض بهموقع، بهترین راه برای جلوگیری از استهلاک زودرس و هزینههای سنگین تعمیر گیربکس است.

سوالات متداول درباره تفاوت روغن گیربکس و واسکازین
۱. فرق روغن گیربکس و دیفرانسیل چیست؟
روغن گیربکس معمولاً برای روانکاری جعبهدندههای دستی و اتوماتیک استفاده میشود، در حالی که روغن دیفرانسیل برای محافظت و روانکاری دیفرانسیل و چرخدندههای سنگین محور عقب یا جلو طراحی شده است. گرانروی و ترکیبات شیمیایی روغن دیفرانسیل بیشتر و مخصوص تحمل فشار بالا است.
۲. تفاوت واسکازین با روغن موتور چیست؟
واسكازین یا روغن دنده برای روانکاری چرخدندهها و قطعات انتقال قدرت طراحی شده و مقاومت بالایی در برابر فشار و دمای زیاد دارد، در حالی که روغن موتور برای روانکاری و خنککاری قطعات موتور و کاهش سایش سوپاپها و پیستونها استفاده میشود.
۳. تفاوت روغن گیربکس ۷۵W۸۰ و ۷۵W۹۰ چیست؟
این اعداد نشاندهنده گرانروی (ویسکوزیته) روغن هستند. روغن ۷۵W۹۰ غلیظتر از ۷۵W۸۰ است و برای گیربکسها یا دیفرانسیلهایی با فشار و بار مکانیکی بالا مناسبتر است، در حالی که ۷۵W۸۰ برای گیربکسهای سبکتر یا خودروهای شهری توصیه میشود.
۴. زمان تعویض واسکازین چه موقع است؟
معمولاً هر ۸۰ تا ۱۰۰ هزار کیلومتر یا هنگام تعویض دیسک و صفحه کلاچ توصیه میشود. شرایط رانندگی، نوع روغن و دماهای محیط نیز در تعیین زمان دقیق تاثیر دارند.
۵. زمان تعویض روغن گیربکس اتوماتیک چه موقع است؟
در گیربکسهای اتوماتیک، بسته به سازنده و نوع ATF، معمولاً هر ۶۰ تا ۱۲۰ هزار کیلومتر یا هر ۴ تا ۶ سال یک بار توصیه میشود. بررسی دفترچه راهنمای خودرو الزامی است.
۶. تفاوت واسکازین ۹۰ و ۱۴۰ چیست؟
این اعداد نشاندهنده ویسکوزیته روغن در دمای بالا هستند. واسکازین ۱۴۰ غلیظتر است و برای خودروها و دیفرانسیلهای سنگین با بار زیاد مناسب است، در حالی که واسکازین ۹۰ برای خودروهای سبکتر و کارکرد عادی کافی است.
۷. ریختن روغن موتور در گیربکس چه خطراتی دارد؟
روغن موتور برای قطعات موتور طراحی شده و تحمل فشار و دمای بالا در چرخدندهها را ندارد. استفاده از آن در گیربکس میتواند منجر به سایش، آسیب به دندهها و کاهش عمر گیربکس شود.
۸. قیمت روغن واسکازین پراید چقدر است؟
قیمت واسکازین پراید بسته به نوع برند و حجم بستهبندی متفاوت است، اما معمولاً در محدوده ۲۰۰ تا ۴۰۰ هزار تومان قرار دارد. برای اطلاع دقیق، بهتر است به فروشگاههای معتبر لوازم یدکی یا سایتهای آنلاین مراجعه کنید.

دیدگاه خود را بنویسید