معرفی کامل قطعات موتور ماشین + کاربرد و وظیفه اجزا

قطعات موتور ماشین 

موتور، قلب تپنده هر خودرو است؛ بخشی که تمام توان و انرژی لازم برای حرکت ماشین را تولید می‌کند. عملکرد دقیق و هماهنگ اجزای موتور باعث می‌شود خودرو به‌صورت نرم، پرقدرت و کارآمد کار کند. آشنایی با قطعات موتور ماشین و نقش هرکدام از آن‌ها، نه‌تنها برای تعمیرکاران و علاقه‌مندان به مکانیک، بلکه برای تمام رانندگان ضروری است. زیرا با شناخت درست اجزا، می‌توان بهتر از خودرو نگهداری کرد، خرابی‌ها را سریع‌تر تشخیص داد و از هزینه‌های اضافی جلوگیری نمود.

در ادامه، فهرستی از مهم‌ترین قطعات موتور خودرو را مشاهده می‌کنید که در بخش‌های بعدی، وظیفه و کاربرد هر یک را به‌صورت دقیق بررسی خواهیم کرد:

فهرست قطعات اصلی موتور خودرو

• بلوک سیلندر
• سیلندر
• سرسیلندر
• واشر سرسیلندر
• بوش سیلندر
• واتر پمپ
• پیستون
• رینگ پیستون
• میل‌لنگ
• کارتر (محفظه روغن)
• سوپاپ
• میل‌سوپاپ یا میل بادامک
• شمع
• تسمه تایم
• فلایویل
• شاتون
• فنر سوپاپ
• پمپ روغن
• توربوشارژ
• سوپرشارژ
• موتور استارت
• سوپاپ PCV

قطعات موتور خودرو

بلوک سیلندر

بلوک سیلندر یا همان تنه اصلی موتور، مهم‌ترین و بنیادی‌ترین بخش در موتورهای احتراق داخلی است. این قطعه به‌عنوان فونداسیون موتور عمل می‌کند و اجزای اصلی همچون سیلندرها، سرسیلندر، پیستون، شاتون، میل‌لنگ، رینگ و کارتل روی آن سوار می‌شوند.

از آن‌جا که فرآیند جرقه‌زنی و احتراق درون سیلندرها اتفاق می‌افتد، بلوک سیلندر باید در برابر فشار و تغییرات شدید دمایی مقاوم باشد. به همین دلیل معمولا از چدن یا آلیاژ آلومینیوم ساخته می‌شود. این مواد علاوه بر استحکام بالا، تحمل مناسبی در برابر گرما، سرما و شوک‌های حرارتی دارند. همین ویژگی باعث می‌شود استهلاک بلوک سیلندر در مقایسه با سایر قطعات موتور بسیار پایین باشد.

سیلندر

سیلندرها هسته‌ی مرکزی موتور هستند و محلی برای حرکت پیستون و وقوع احتراق به‌شمار می‌روند. پیستون‌ها درون فضای استوانه‌ای سیلندر حرکت رفت و برگشتی دارند و همین حرکت انرژی مکانیکی موتور را تولید می‌کند.

برای جلوگیری از اصطکاک زیاد و همچنین نشت هوا یا روغن، داخل سیلندرها آب‌بندی می‌شود. جنس سیلندر معمولا مشابه بلوک موتور از چدن یا آلومینیوم است.

یکی از عوامل مهم در طراحی موتور، تعداد و آرایش سیلندرهاست. پرکاربردترین چینش‌ها عبارتند از:

• آرایش خطی: سیلندرها پشت سر هم و در یک راستا قرار دارند. اکثر موتورهای ۴ سیلندر امروزی این آرایش را دارند.
• آرایش خطی زاویه‌دار: سیلندرها همچنان خطی هستند اما با زاویه ۱۵ تا ۶۰ درجه نسبت به قائم قرار می‌گیرند. این مدل به دلیل پایین آوردن مرکز ثقل، پایداری بهتری به خودرو می‌دهد.
• آرایش خورجینی (V شکل): در این چینش، سیلندرها در دو ردیف روبه‌روی هم و به شکل حرف V یا عدد ۷ فارسی قرار می‌گیرند. معمولا در موتورهای ۶، ۸ یا ۱۲ سیلندر استفاده می‌شود.

البته آرایش‌های دیگری مثل جناغی، تخت (Boxer)، رادیکال و دوار هم وجود دارند که بیشتر در موتورهای خاص مانند هواپیماها یا خودروهای اسپرت دیده می‌شوند.

سرسیلندر

سرسیلندر قطعه‌ای آلومینیومی است که در بالای بلوک سیلندر قرار می‌گیرد و اتاقک احتراق را تکمیل می‌کند. بسیاری از اجزای مهم موتور از جمله شمع‌ها، سوپاپ‌های دود و هوا، میل‌سوپاپ و منیفولد هوا و دود در این بخش تعبیه شده‌اند.

سرسیلندر علاوه بر شکل‌گیری فرآیند احتراق، نقش مهمی در خنک‌کاری موتور نیز دارد؛ زیرا مجاری آب و روغن برای کاهش دما و روانکاری اجزای متحرک از درون آن عبور می‌کنند.

انواع سرسیلندر عبارتند از:

1. سرسیلندر تکی با سرمایش آبی
2. سرسیلندر تکی با سرمایش هوا
3. سرسیلندر چندتایی

از آن‌جا که سرسیلندر تحت فشار و حرارت بالایی قرار می‌گیرد، در صورت بالا رفتن بیش از حد فشار یا دما، ممکن است دچار ترک یا سوختگی شود و نیاز به تعویض داشته باشد.

واشر سرسیلندر

واشر سرسیلندر وظیفه‌ی آب‌بندی اتصال بین بلوک سیلندر و سرسیلندر را بر عهده دارد. این قطعه مانع از:

• نشت مایعات (آب و روغن) به داخل موتور
• مخلوط شدن آب و روغن در محفظه احتراق
• نشت گازهای حاصل از احتراق

می‌شود و در نتیجه عملکرد درست موتور را تضمین می‌کند.

واشر سرسیلندر معمولا از فولاد نسوز، مس یا پنبه نسوز ساخته می‌شود. با وجود کیفیت بالای ساخت، این قطعه در برابر افزایش بیش از حد دما یا فشار موتور آسیب‌پذیر است. عواملی مانند عملکرد نامناسب ترموستات، کمبود آب رادیاتور، نشتی سیستم خنک‌کننده یا بالا رفتن شدید آمپر آب می‌توانند باعث سوختن واشر سرسیلندر شوند.

به همین دلیل توصیه می‌شود واشر سرسیلندر در دوره‌های سرویس مشخص بررسی و در صورت نیاز تعویض شود، زیرا خرابی آن می‌تواند آسیب‌های جدی به موتور وارد کند.

بوش سیلندر

بوش سیلندر قطعه‌ای استوانه‌ای شکل از جنس فولاد یا چدن است که درون بلوک سیلندر قرار می‌گیرد و محیطی مناسب برای حرکت روان پیستون فراهم می‌کند. از آن‌جا که این قطعه در تماس مستقیم با رینگ‌های پیستون است، اصطکاک بالایی را تجربه می‌کند و به مرور زمان دچار سایش و فرسودگی می‌شود؛ بنابراین در طول عمر موتور ممکن است نیاز به تعویض داشته باشد.

انواع بوش سیلندر عبارت‌اند از:

• بوش سیلندر آب‌گرد (مرطوب): این نوع بوش به طور مستقیم با آب خنک‌کننده در تماس است. برای جلوگیری از نشتی آب به داخل محفظه احتراق، از رینگ‌ها و درزگیرهای مخصوص استفاده می‌شود.
• بوش سیلندر خشک: در این مدل، بوش بدون تماس با مایع خنک‌کننده و مستقیماً در سیلندر پرس می‌شود. قطر دیواره آن باریک‌تر است و نیازی به رینگ یا درزگیر ندارد.
• بوش سیلندر شیاردار: در این نوع، عمل خنک‌کاری از طریق جریان هوا انجام می‌شود و بیشتر در موتورهایی با طراحی خاص به‌کار می‌رود.

واتر پمپ

واتر پمپ یا همان پولی پمپ آب، از اجزای اصلی سیستم خنک‌کننده خودرو است. وظیفه آن گردش مداوم آب و مایع ضدیخ بین رادیاتور و بلوک سیلندر است تا دمای موتور در حالت بهینه باقی بماند.

واتر پمپ دو نقش اساسی ایفا می‌کند:

1. جلوگیری از جوش آوردن موتور هنگام بالا رفتن دما.
2. کمک به رسیدن سریع موتور به دمای مناسب در زمان روشن شدن سرد.

این قطعه نیروی خود را از میل‌لنگ و به‌وسیله تسمه تایم دریافت می‌کند. زمانی که آب داغ از موتور خارج می‌شود، واتر پمپ آن را به رادیاتور هدایت می‌کند تا خنک شود و سپس مجدداً برای گردش وارد موتور شود.

پیستون

پیستون بخش متحرک و حیاتی موتور است که با حرکت رفت و برگشتی درون سیلندر، چهار مرحله اصلی موتورهای احتراق داخلی (مکش، تراکم، احتراق و تخلیه) را تکمیل می‌کند. انبساط گازهای ناشی از احتراق باعث می‌شود پیستون به پایین حرکت کرده و انرژی حاصل از آن به‌وسیله شاتون به میل‌لنگ منتقل شود.

پیستون‌ها معمولاً از چدن، فولاد ریخته‌گری یا آلیاژ آلومینیوم ساخته می‌شوند. نمونه‌های آلومینیومی به دلیل وزن کمتر، باعث افزایش بازدهی موتور، بهبود شتاب خودرو و انتقال بهتر حرارت می‌شوند. با این حال به علت تماس مداوم با سیلندر و فشار بالا، این قطعه به مرور دچار اصطکاک و فرسودگی خواهد شد.

رینگ پیستون

رینگ پیستون حلقه‌هایی فلزی (معمولاً از جنس چدن انعطاف‌پذیر و مقاوم در برابر حرارت) هستند که روی پیستون نصب می‌شوند. وظیفه اصلی آن‌ها آب‌بندی فضای بین پیستون و دیواره سیلندر است تا از نشت گازهای احتراق جلوگیری شود. علاوه بر این، رینگ‌ها باعث توزیع یکنواخت روغن روی دیواره سیلندر و کاهش اصطکاک نیز می‌شوند.

میل‌لنگ

میل‌لنگ وظیفه حرکت خطی رفت و برگشتی پیستون‌ها را به حرکت دورانی تبدیل کند تا در نهایت به چرخ‌ها منتقل شود. این قطعه توسط یاتاقان روی بلوک سیلندر سوار شده و نیروی لازم برای کارکرد اجزای جانبی مانند دینام، پمپ هیدرولیک فرمان، واتر پمپ، کمپرسور کولر و پمپ روغن را نیز تأمین می‌کند. انتقال نیرو به این اجزا معمولاً از طریق تسمه یا دنده میل‌بادامک انجام می‌شود.

اگر به یاتاقان‌ها روغن کافی نرسد، میل‌لنگ دچار اصطکاک شدید شده و اصطلاحاً موتور یاتاقان می‌زند که یکی از خرابی‌های پرهزینه در موتور محسوب می‌شود.

کارتر (کارتل)

کارتر یا همان کارتل بزرگ‌ترین محفظه در موتور خودرو است که میل‌لنگ درون آن قرار می‌گیرد و از میل‌لنگ و شاتون محافظت می‌کند. در قسمت کف کارتر، یک مخزن روغن تعبیه شده که روغن داغ خروجی موتور در آن جمع می‌شود. این روغن پس از خنک شدن دوباره توسط پمپ روغن به سمت میل‌لنگ و سایر بخش‌های موتور پمپاژ شده و عمل روانکاری را انجام می‌دهد. به همین دلیل کارتر نقش بسیار مهمی در خنک‌کاری و روغن‌کاری موتور دارد.

سوپاپ

سوپاپ‌ها از اجزای حیاتی موتور هستند که به دو نوع سوپاپ ورودی (هوا) و سوپاپ خروجی (دود) تقسیم می‌شوند. وظیفه سوپاپ‌ها کنترل ورود مخلوط هوا و سوخت به داخل سیلندر و همچنین خروج گازهای حاصل از احتراق است.
این قطعه روی سرسیلندر یا بلوک سیلندر نصب می‌شود و از آلیاژهای مقاوم در برابر حرارت ساخته می‌شود تا در دمای بالا دوام بیاورد.
زمان‌بندی باز و بسته شدن سوپاپ‌ها توسط تسمه تایم و میل‌بادامک (میل سوپاپ) انجام می‌شود. در صورتی که سوپاپ‌ها بدون روغن کار کنند، به سرعت دچار استهلاک و خرابی خواهند شد.

میل سوپاپ (میل بادامک)

میل‌سوپاپ یا میل‌بادامک وظیفه زمان‌بندی دقیق باز و بسته شدن سوپاپ‌ها را بر عهده دارد. این قطعه شبیه یک میله بوده و روی آن بادامک‌هایی نصب شده که سوپاپ‌ها را به موقع باز و بسته می‌کنند. حرکت میل‌سوپاپ از طریق تسمه‌تایم به میل‌لنگ متصل می‌شود تا همه بخش‌های موتور هماهنگ عمل کنند.
میل‌سوپاپ از اجزایی مانند اتصال، صفحه قفل، میله فشار، واشر و یاتاقان یا بلبرینگ تشکیل شده است. کمبود یا فشار نامناسب روغن می‌تواند باعث خرابی این قطعه حساس شود.

شمع ماشین

شمع یکی از اصلی‌ترین اجزای سیستم احتراق موتور است که جرقه لازم برای اشتعال مخلوط هوا و سوخت در سیلندر را ایجاد می‌کند. این قطعه روی سرسیلندر نصب می‌شود و از بخش‌هایی مانند عایق چینی، الکترود و واشر ساخته شده است.
معمولاً برای هر سیلندر یک شمع در نظر گرفته می‌شود، اما در برخی خودروها از دو شمع برای هر سیلندر استفاده می‌شود.
انواع شمع عبارتند از:

• شمع گرم
• شمع سرد
• شمع نیکلی
• شمع ایریدیومی
• شمع پلاتینیومی
• شمع چندالکترودی

در میان این‌ها، شمع‌های پلاتینیومی و ایریدیومی دوام بیشتری دارند و عملکرد بهتری ارائه می‌دهند. خرابی یا عملکرد ضعیف شمع‌ها باعث می‌شود موتور روشن نشود یا به سختی روشن شود و در کارکرد کلی موتور اختلال ایجاد گردد.

بیشتر بخوانید : علت ریپ زدن ماشین در شرایط مختلف چیست؟ + راهکار های رفع مشکل

تسمه تایم

تسمه‌تایم یکی از قطعات کلیدی موتور خودرو است که وظیفه هماهنگ کردن حرکت میل‌لنگ و میل‌سوپاپ را دارد. این تسمه از جنس لاستیک دندانه‌دار ساخته می‌شود تا مانع از لغزش در حین حرکت شود.
علاوه بر باز و بسته شدن دقیق سوپاپ‌ها، تسمه‌تایم وظیفه انتقال نیرو به پمپ آب و پمپ روغن را نیز بر عهده دارد. در برخی خودروها به جای تسمه تایم از چرخ‌دنده یا زنجیر تایم استفاده می‌شود که استحکام بیشتری دارند.

فلایویل (چرخ طیار)

فلایویل یا چرخ طیار یکی از قطعات کلیدی موتور خودرو است که نقش مهمی در انتقال نیرو به گیربکس ایفا می‌کند. این قطعه بشقابی شکل و سنگین با اتصال به میل‌لنگ، انرژی تولیدشده را ذخیره کرده و در مواقع افت فشار موتور، آن را آزاد می‌کند تا عملکرد موتور یکنواخت باقی بماند.
دیسک و صفحه کلاچ روی فلایویل نصب می‌شوند و انتقال قدرت از طریق آن‌ها صورت می‌گیرد. دندانه‌های اطراف فلایویل نیز باعث درگیری با دنده استارت می‌شوند. در خودروهای انژکتوری، سنسور دور موتور روی فلایویل قرار دارد و اطلاعات آن به ECU (کامپیوتر خودرو) منتقل می‌شود. فلایویل‌ها در دو نوع تک جرمی و دو جرمی تولید می‌شوند.

شاتون

شاتون قطعه‌ای اهرمی شکل است که وظیفه‌ی اتصال پیستون به میل‌لنگ و تبدیل حرکت خطی پیستون به حرکت چرخشی میل‌لنگ را بر عهده دارد. برای کاهش اصطکاک میان این دو قطعه، یاتاقان میل‌لنگ به کار می‌رود.
شاتون از جنس فولاد سخت یا آلیاژی ساخته می‌شود تا در برابر ضربات شدید احتراق مقاومت داشته باشد. این قطعه دارای دو سر با اندازه‌های مختلف است؛ سر بزرگ به میل‌لنگ و سر کوچک به پیستون متصل می‌شود. اجزای اصلی شاتون شامل:

• گژن‌پین (انگشتی)
• پیچ و مهره‌های اتصال
• بوش شاتون
• یاتاقان یا بلبرینگ شاتون
• واشر شاتون

فنر سوپاپ

فنر سوپاپ وظیفه دارد سوپاپ را در جای خود ثابت نگه دارد. اگر سوپاپ به‌طور کامل روی نشیمنگاه خود محکم نشود، در هنگام احتراق احتمال نشت گاز و مایعات وجود دارد. فنر سوپاپ با ایجاد فشار مناسب، جلوی این مشکل را گرفته و عملکرد صحیح سوپاپ‌ها را تضمین می‌کند.

رینگ پیستون

رینگ پیستون حلقه‌هایی از جنس چدن مقاوم در برابر حرارت هستند که روی پیستون نصب می‌شوند. این رینگ‌ها وظیفه‌ی آب‌بندی سیلندر، جلوگیری از نشت گازهای احتراق و انتقال حرارت از پیستون به دیواره سیلندر را بر عهده دارند. رینگ‌های پیستون در عین استحکام، خاصیت انعطاف‌پذیری بالایی دارند تا هنگام حرکت پیستون درون سیلندر به خوبی عمل کنند.

پمپ روغن

برای جلوگیری از اصطکاک و سایش قطعات موتور، پمپ روغن وظیفه دارد روغن را به تمام بخش‌های موتور برساند. این قطعه درون کارتر قرار دارد و نیروی لازم برای کار خود را از میل‌لنگ می‌گیرد. حرکت تسمه‌تایم یا زنجیرتایم این نیرو را به پمپ منتقل کرده و روغن را در مدار روغن‌کاری به گردش در می‌آورد. وجود پمپ روغن سالم برای کاهش استهلاک و عملکرد صحیح موتور حیاتی است.

توربوشارژ (Turbocharger)

توربوشارژ یک سیستم مکانیکی است که برای افزایش قدرت موتور به کار می‌رود. این قطعه از دو بخش اصلی توربین و کمپرسور تشکیل شده است. توربین در مسیر خروجی اگزوز قرار دارد و با استفاده از گازهای خروجی به حرکت درمی‌آید. حرکت توربین باعث چرخش کمپرسور می‌شود و کمپرسور هوای بیشتری را به داخل موتور می‌فرستد. افزایش حجم هوای ورودی باعث بهبود احتراق و در نتیجه توان بالاتر موتور می‌شود.
توربوشارژ مجهز به اینترکولر است که وظیفه‌ی خنک کردن هوای فشرده شده را دارد تا از داغ شدن بیش از حد موتور و احتراق زودرس جلوگیری شود.

سوپرشارژ (Supercharger)

سوپرشارژ نیز مانند توربوشارژ برای افزایش توان موتور استفاده می‌شود، اما تفاوت اصلی آن در منبع انرژی است. سوپرشارژ نیروی خود را مستقیماً از موتور می‌گیرد، در حالی که توربوشارژ با انرژی گازهای خروجی کار می‌کند. همین موضوع باعث می‌شود استفاده از سوپرشارژ در بلندمدت فشار بیشتری به موتور وارد کرده و عمر آن را کاهش دهد.

بیشتر بخوانید : شاسی خودرو چیست؟ وظایف،نشانه خرابی و انواع شاسی

موتور استارت

استارت یک موتور الکتریکی کوچک است که وظیفه‌ی روشن کردن موتور خودرو را بر عهده دارد. این قطعه با درگیر کردن دنده‌ی استارت با دندانه‌های فلایویل، میل‌لنگ را به حرکت درمی‌آورد تا فرآیند احتراق آغاز شود.
اجزای اصلی موتور استارت عبارتند از:

• آرمیچر
• زغال
• بالشتک
• دنده استارت
• اتوماتیک استارت

سوپاپ PCV

سوپاپ PCV (Positive Crankcase Ventilation) وظیفه‌ی تهویه کارتر را بر عهده دارد. هنگام حرکت رفت و برگشتی پیستون‌ها، تغییر حجم هوا در کارتر باعث ایجاد ضرباتی منظم می‌شود. این سوپاپ که یک شیر یک‌طرفه است، با خارج کردن فشار اضافی، مانع از آسیب رسیدن به موتور می‌شود.
علاوه بر این، سوپاپ PCV موجب خروج گازهای نشتی از رینگ‌های پیستون، دفع بخارات روغن و خنک‌سازی موتور نیز می‌شود.

جدول کامل قطعات خودرو

جمع‌بندی: اهمیت شناخت قطعات موتور ماشین

موتور خودرو مجموعه‌ای پیچیده و منظم از قطعات مکانیکی است که هرکدام نقشی حیاتی در عملکرد صحیح خودرو دارند. از پیستون و سیلندر که فرآیند احتراق را انجام می‌دهند تا میل‌لنگ، شاتون و سوپاپ‌ها که وظیفه انتقال نیرو و تنظیم جریان گازها را بر عهده دارند، هماهنگی دقیق میان این اجزا است که باعث عملکرد روان و قدرتمند موتور می‌شود.

شناخت اجزای موتور نه‌تنها برای علاقه‌مندان به مکانیک، بلکه برای تمام رانندگان ضروری است. با درک عملکرد هر قطعه، می‌توان خرابی‌های احتمالی را سریع‌تر تشخیص داد، هزینه‌های تعمیرات را کاهش داد و از سلامت موتور بهتر مراقبت کرد.

در نهایت، هرچه آگاهی فنی رانندگان از ساختار موتور بیشتر باشد، طول عمر خودرو، عملکرد بهینه و ایمنی رانندگی نیز افزایش می‌یابد.

منبع : fotonyadak

❓ سؤالات متداول درباره قطعات موتور ماشین و وظیفه هرکدام

۱. اجزای متحرک موتور ماشین کدام‌اند؟

اجزای متحرک موتور شامل پیستون، شاتون، میل‌لنگ، رینگ پیستون، میل‌سوپاپ و سوپاپ‌ها است. این قطعات با حرکت هماهنگ، انرژی حاصل از احتراق را به نیروی چرخشی برای حرکت خودرو تبدیل می‌کنند.

۲. فهرست کامل قطعات موتور خودرو چیست؟

قطعات اصلی موتور شامل: بلوک سیلندر، سیلندر، سرسیلندر، پیستون، رینگ پیستون، شاتون، میل‌لنگ، میل‌سوپاپ، کارتر، پمپ روغن، واتر پمپ، توربوشارژ، تسمه تایم، فلایویل، شمع و سوپاپ‌ها هستند. هرکدام وظیفه‌ای خاص در احتراق، انتقال نیرو یا خنک‌کاری دارند.

۳. اجزای موتور سیکلت چه تفاوتی با موتور خودرو دارند؟

موتور سیکلت از نظر عملکرد مشابه موتور خودرو است، اما ساختار ساده‌تری دارد. معمولاً شامل سیلندر، پیستون، شاتون، میل‌لنگ، کاربراتور یا انژکتور، سوپاپ و سرسیلندر است. در موتور سیکلت‌ها بیشتر از سیستم خنک‌کاری هوایی استفاده می‌شود.

۴. منظور از اجزای موتور کامل چیست؟

وقتی از «موتور کامل» صحبت می‌شود، یعنی تمامی قطعات اصلی موتور شامل بلوک، سرسیلندر، پیستون‌ها، میل‌لنگ، شاتون‌ها و میل‌سوپاپ به‌صورت کامل و مونتاژشده آماده استفاده هستند. در تعمیرات سنگین، معمولاً موتور کامل تعویض می‌شود.

۵. چرا آشنایی با قطعات ماشین اهمیت دارد؟

شناخت قطعات موتور و وظیفه هرکدام باعث می‌شود راننده بتواند خرابی‌ها را زودتر تشخیص دهد، هزینه تعمیرات را کاهش دهد و از عملکرد صحیح خودرو اطمینان حاصل کند. این آگاهی برای افزایش طول عمر موتور ضروری است.